ရး
မန် [ပလေဝ်ဒါန်]
ဗွဟ်ရမ္သာင်[ပလေဝ်ဒါန်]
နာမ်[ပလေဝ်ဒါန်]
- ရး (reh)country, realm, kingdom (နာမ်) ဗွိုင်သမၠဲတိဍာ်မွဲ မနွံကဵု မပတံကဵု အလဵုအသဳ၊ ကၟိန်စမာန်၊ ဒပ်ပၞာန် ဇကုအပိုင်။
နိရုတ်[ပလေဝ်ဒါန်]
(သံသကြိုတ်) rāṣṭra (राष्ट्र) (ရာၑ်တြ) ဗွိုင်တိဍာ် သၟိင်တၠမွဲ မပိုင်ပြဳ။
(မန်တြေံ စဵုကဵု ၁၃ ဗွဝ်ကၠံ) ရာသ် အုတ်ဇိေနႝာက်ရာသ် ဂၞသၟိင်-စိ ယင်ကုံလစ် မဒၟသ်ဇိလႝဂေါး သ္ကးသက်ဝေလ် (တၟအ်ယှိုယ်သဳ ခ၊ ၂၀-၂၁)
ယင်ရာသ် တွာည်ဂုံလောင် မလိည် ဂၞသၟိင်-ဂေါး သ္တုန် ကန္ဒံထိစ် နောရ် တုံလာရ်ဝေလ်၊ (တၟအ်ယှိုယ်သဳ ဃ၊ ၃-၄)
အုတ် ဇိေနႝာက် ရာသ် ဂၞသၟိင်-စိ က္လံၜါရ်စွသ်လေး ဗြေယ်သ္ဂူရ်၊ (တၟအ်ယှိုယ်သဳ ဃ ၅၄ - င ၁)
အုတ်ညး မတာဝ် ဍေယ် ရာသ် ဂၞသၟိင်-ဂေါး သ္ကးသက်ဘေယ် သ္ကးသက် ဥပဒြောဝ်၊ (တၟအ်ယှိုယ်သဳ င၂၅- ၂၇)
ယင်ပူဇာဝ် ညးဍူင် ညးရာသ် ညးဂြိုပ် ဂုံလုင် ဗောယ်သာမတ္ထႝ ညးတဂေါးကုံကုံ (တၟအ်ပြန် ဂ ၁၇)
(မန်လဒေါဝ်) ရး အိုတ်ကုညးမတဴ ပ္ဍယ်ထာန်ရးရၟန်ဝွေါအ်ဂဟ်။ (တၟအ်လ္ဂုင် ခ၊ ၂၁)
တိလပိုယ် ကျာက်တြယ်တုန်လေရ်။ ရၟိင်ကေတ် ဂုလာန် တိလပိုယ် မဟာထေဂဝမ္ပတိဂဟ်။ ဟေတ်မသ္ပဇြဟာန်သြမိန် ကုသၟိင်သိရိမာသောက။ ကွံမ်ကု မဟာဇန်မတဴ ပ္ဍယ်ရးသုဝဏ္ဏဘုံမ်။ ကွောမ်ကု အရှန်ၜါစွောဟ်လ္ၚိမ် ကလာင်တ္လုင် ဗွယ်မှယ်အကးတုယ်။ တ္လုင်စိုပ် ဍုင်သုဓိုမ်ရ။ (တၟအ်ဂြိုပ်တာ က ၉-၁၁)
ပ္ဍယ်ရအိတ် မပတတိယသင္ဂါယနဂဟ်။ တိလပိုယ် ဝိစာရနာမွောယ် ပ္ဍယ်အနာဂတ်ဂဟ်။ တဒဟ်သာသနာ မသ္အာတန် ပ္ဍယ်ထာန် ပစ္စန္တရးဂဟ် တီကေတ်တုယ်။ ပ္အောရ် မဟာထေဂမ္လိုင်တအ်ဂဟ်တုယ်။ ကိုဝ်အာပ္တန် သာသနာ ပ္ဍယ်ထာန်ရးတဂဟ်ဂမ္လိုင်ရ။ ခါဂဟ် တိလပိုယ် သောဏမဟာထေ။ ကွောမ်ကု ဥတ္တရမဟာထေဂဟ်။ တ္လုင်ပ္တန် သာသနာ ပ္ဍယ်ထာန် ရးသုဝဏ္ဏဘုံမ်ရ။ (တၟအ်ဂြိုပ်တာ က၂၇-၂၉)
သၟိင်မောယ် မဂေါအ်ဒဟ် ဍိက်သၟိင်ဨကရာတ် ၜါ မသက်တ္လုင် နူၝ ဒိုဝ်ကွောန်။ မစိုန်ကွောပ်တဴ ဗိုဝ် တဝိုဝ်ရးရၟန် အိုတ်သိုမ် မဟိမု သိရိမနောရာဇာ ကောမ်ကု သမ္ဘာဇကု မဟိမုတလ သိရိသုဝဏ္ဏဝတီဂဟ်။ ဟေတ်စိုတ်မနောမ်တဴ ကုသဒ္ဓါ သီလ သမာဓိ ပညာ။ မသ္ဇုင်ဒ္ဂူတဴ ပ္ဍယ်ရတ်ပိ မရာဒနာ မနောမ်တဴ ပုမိက် ကုနီဗာန်ဂဟ်။ စိုန်ထာပနာလရ် စေတီယဃရဒမံင် သရီရဓာတ်ဒဝေါအ်။ (လိက်ဗရိုတ် က ၆ - ခ ၇)။
(မန်တၟိ) ရး တလညး သၟိင်ဓဝ်ဇၞောက် ဇၞးကမိန်ဍုင်အဝ၊ သၟိင်အဝ သီုအမာတ် ဒကိုပ်ပၞာန် ဗိုဝ်လဗး စိင်က္သေဟ်တုဲ၊ ခလွာဗမာဂမၠိုင်ကီု တ္ဍောင်ဗတာင် ဂေါအ်စမ္အိမ်ပမာန်အိုတ်ရ၊ ပတဝိုဝ်နူဂဟ် ကုသိုဝ်တရေမ် မလီု ကိုဝ်ဂဟိုဟ်ပ္လန်၊ ကုသိုဝ်တမိ ဗွဲမဂ္လိုင် ဂတိုဝ်ဗ္ဒဟ်၊ မတုဲတေအ် သၟိင်ဨကရာတ် အမာတ် ဒကိုပ်ပၞာန် ပစဗစဲကျာ် ဗစဲဓဝ် ဗစဲသင်တအ်၊ ဂဟ်လေဝ် ဝေတ်လဝ်ဟကိုဝ်စ၊ ကမိန်ခလွာဍုင်မွန်၊ ကမိန်ခန်လွာဍုင်ဗမာ၊ မဂိုဝ်တဴ အရံင်လျးစေတဳထဝ်၊ ဂေါဟ်ပတ်တမာရုပ်ထဝ်၊ ဇြပ်ထဝ်၊ ဘာထဝ်၊ တ္ၜန်တ္ၜောဲတဴ ကောံကု အရိယသင် မစိုန်သ္ကီုဓူရၜါ၊ သာသနာတိလ မနွံပိုန်ကျာ်တြဲ မရာင်ဆာဲတဴ ဗွဲမလောန် က္တိုဝ်ဒဟ်ရ၊ (ခၞိင်ဖရင်နံင်၁၀ -၁၃)
ကျာ်တၠလျး ၆၊ ဂၚေင်စရိတ် ပျးဒိုဟ် ရးမညဒေသ ဟံင်သာဝတီ။ (ခၞိင်မုဋ္ဌော ၁)
သက္ကရာတ်ဍုင် ၁၁၀၈ သေနာပတိရာဇ် ပသၟိင်မင်မွဲဓဝ်စဟ်ပြကာ ဍုင်ရးနိဂီု သ္ဂေဟ်သွဟ်ရာင်ဆာဲ။ (ခၞိင်မုဋ္ဌော ၄-၅)
ပွံက်နာနာ[ပလေဝ်ဒါန်]
နကဵုပွံက် နူကဵု ဓမ္မသုတ္တြ (Dharma-śāstra) မ္ဂး မအရေဝ်သံသကြိုတ် Rāṣṭra (राष्ट्र) ဂှ် တွဟ်အရထ "သၟိင်မပကင်ရင်"။ ဆဂး ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး မအရေဝ်ဝွံ ကလိဂွံ အဓိပ္ပါယ် ပွိုင်တိဍာ် သၟိင်ဨကရာဇ်မွဲမပကင်ရင် kingdom, royal territory ။ အတိုင်လိက် သမရာင်္ဂဏသူတြဓါရ (Samarāṅgaṇasūtradhāra) ဂှ် ဟီုလဝ် ဗီုဏအ်ရ။ "ရး သီုဖအိုတ် သီုကဵု နဂရ ဂှ် ကော်စ ဒေသ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုဂးလဝ် နဂရ ဂှ် ဇနပိုဒ် (ဇနပဒ) ဟွံတၞီလုပ်ရ။ ညးပါ်လဝ် ရး နွံပိကဆံင်။ (၁) ဇၞော် - ကွာန်နွံ ဒစိတ်ကၠံ ကဵု ဒစိတ်စှော်။ (၂) လဒေါဝ် - ကွာန်နွံ မသုန်လ္ၚီ ပိကၠံ ဒစာံစှ်ောပန်။ (၃) ဍောတ် - ကွာန်နွံ မွဲလ္ၚီ မသုန်ကၠံ ပန်စှ်ောဒစာမ်။ https://www.wisdomlib.org/definition/rashtra
စဳမတ်[ပလေဝ်ဒါန်]
ရး အဓိပ္ပါယ် နူသံသကြိုတ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဗွိုင်တိဍာ် သၟိင်တၠမွဲ မပကင်ရင် ဝွံ ရံင်ကဵု လကံက်ဝါကျ နူကဵု လိက်တၟအ်နာနာ ခေတ်တြေံ၊ ခေတ်လဒေါဝ်၊ တအ်မ္ဂး ရး ဝွံ ဂွံအဓိပ္ပါယ် ဗွိုင်ဍုင်မနွံကဵု သၟိင်တၠမွဲ မတုပ်ကဵု မအရေဝ် အင်္ဂလိက် country, kingdom။ ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ရး ကဵု ပစ္စန္တရး ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ရးဂှ် ဍုင်သၟိင်တၠမွဲမွဲတုဲ ပစ္စန္တရး ဂှ် ဍုင်မနွံကဵု သၟိင်တၠကီုရ။ ဆဂး ဟွံဇၞော်။ ဥပမာ ဍုင်သၟိင်အသောက (အိန္ဒိယ) ဂှ် ရး ညးကော်စတုဲ ဍုင်သၟတ် မနွံကဵု ဨကရာဇ်ဇကု ဆဂး ပွိုင်ဟွံဇၞော်တအ်ဂှ် ပစ္စန္တရး ရ။ (ပစ္စန္တ (ပါဠိ - မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကွာန်ဂြိုပ်)။
ပ္ဍဲမန်ခေတ်တၟိဂှ် လိက်ခၟိင်သၟိင်ဖရင်နံင်ဂှ် မအရေဝ်တၟိ ခန်လွာ မံက်ဂတဝ်ကၠုင် မတုပ်ကဵု မအရေဝ်ပါဠိ (ဒေသ) ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲလိက်ခၞိင်ဒေအ်သၟိင်ဗညာဒလဂှ် "ရးမညဒေသ" မဂွံအဓိပ္ပါယ် အလုံဍုင်မန်မွဲ။ တုဲပၠန် ချူလဝ် "ဍုင် ရး နိဂီု သ္ဂေဟ်သွဟ် ရာင်ဆာဲ" တုပ်ညံင် အဓိပ္ပါယ် ရးဂှ် ဍောတ်နူ ဍုင်ရ။