ဗ္ဂဲ
ပွံင်မအက္ခရ် နဲတၞဟ်
[ပလေဝ်ဒါန်]နာမ်
[ပလေဝ်ဒါန်]- ဗ္ဂဲ (hə.ko̤a)
- သတ်ဇိုင်ပန် မနွံက်ုံသော်ပါင်တုဲ အကြာဂြိုပ်လေဝ်ဂွံဆဵု အကြာသ္ၚိလေဝ်ဂွံဆဵုတုဲ နွံသော်အရၚ်စုၚ်စဳကီုရ၊ လ္ၚဵုသော်ဂၠိၚ် လ္ၚဵုသော်အောန်တုဲ လွဳလဝ်အကြာသ္ၚိ သွက်သ္ဂောံစဵုဒၞာရပ်ကၞိပ္ဍဲသ္ၚိလေဝ်ခိုဟ်ကွေံရ။
ဗွဳဗွူသဘာဝ
[ပလေဝ်ဒါန်]- ဗ္ဂဲကၠာဲတိတ်နူကဵုဗဳဇကၠ၊ နူဇဵုမုဟ်စှ်ေအာစး စဵုစိုပ်ဗတဂှ်တုဲ နွံဇမၠိၚ်ၜိုတ်မွဲဟတ်ပြၚ်ပြၚ်နွံရ။
- ဗ္ဂဲဒှ်သတ်ဇိုၚ်ပန်တုဲ လွဳကောန်နကဵုတှ်ယာဲဗ္ဂဲၝောံမဒှ်ရ။
- ဗ္ဂဲဒှ်သတ်ဇိုၚ်ပန် ဂၠာဲစအခိၚ်ဗ္တံဗွဲမဂၠိုၚ်။
- ဗ္ဂဲဂှ် ညံၚ်ကဵုဍေံတိက်မံၚ်သၠိၚ်မံၚ်တွဵုကီုလေဝ် ဇေတ်တ်ဂှ်တှ်ေ ၚုဟ်ဟ်သၠိၚ်ၚ် ဣဏံသဘာဝဗ္ဂဲရ၊ အခိၚ်ဗ္ဂဲတိက်သၠိၚ်ကီုလေဝ် ကတောဝ်ၜါလပါ်ဂှ် ကၠောန်မံၚ်ကမၠောန်ကလၚ်မံၚ်တွဵုတုဲ အရာလဵုမွဲဂြိပ်တတ်အာမ္ဂးတှ်ေ ၚုဟ်တိုန်ဗွဲမပြဟ်ရ၊
- ဗ္ဂဲၝောံအခၚ်ဗုၚ် ၆၃−၆၆ တ္ၚဲနွံရ၊ ၜံၚ်ကောန်(ဆၚ်ကောန်)မွဲသၞာံၜါအလန်နွံရ၊ ကောန်ဗ္ဂဲၜံၚ်ပ္တိတ်နၚ်တံဂှ် နူမွဲ စဵုကဵုဒ္စာံနွံရ၊ ဗွဲမဂၠိုၚ်တှ်ေ နူပိစဵုကဵုပန်မသုန်နွံဂၠိုၚ်ဂွံဆဵုရ၊ ယာဲဗ္ဂဲ ၜံၚ်ကောန်ပ္ဍဲအကြာကဠာတြေံတြေံ ပ္ဍဲအကြာသၟဝ်တမ်ဆု၊ ပ္ဍဲအကြာသၟဝ်သ္ၚိဒၞာဲထောံလဝ်ယာတ်တြေံတြေံတံဗွဲတုန်၊ ယာဲဗ္ဂဲ အာၜံၚ်ကောန်ပ္ဍဲဒၞာဲသ္ၚိတ်တ်သောၚ်ၚ် ဒၞာဲမၞိဟ်အာကၠုၚ်နွံအောန်တံရ။
- ကောန်ဗ္ဂဲၜံၚ်ပ္တိတ်နူယာဲကၠာအိုတ်ဂှ်တှ်ေ နွံလျိုန် ၈၅−၁၁၀ ဂရာမ်နွံရ၊ မတ်ကောန်ဗ္ဂဲဂွံမၠာ်ပံက်ဂှ်တှ်ေ နွံအကြာ ၇−၂၀ တ္ၚဲရ၊
- ကောန်ဗ္ဂဲစကွာ်ဝေၚ်ဂွံ အာယုက်စိုပ် ၉−၁၅ တ္ၚဲဗွဲတုန်၊
- ကောန်ဗ္ဂဲစစစၞနွံကဵုမ္ၚိုဟ်ကြံၚ်ဂွံဂှ်တှ်ေ အာယုက်စိုပ်ၜိုတ် ပန်သတ္တဟမဒှ်ရ။
- ကောန်ဗ္ဂဲထပိုတ်တှ်နူယာဲဍေံ အာယုက်ပေၚ် ၈−၁၀ သတ္တဟ။
- အာယုက်ပေၚ်(၆)ဂိတုဲတှ်ေ ခြာတိတ်နူယာဲတုဲ ဂၠာဲစအတိုၚ်သဘာဝဂွံကေတ်ကေတ်ရ။
- ဗ္ဂဲဝုတ်ဗၠာဲတံ အာယုက်ပေၚ် ၁၀−၁၂ ဂိတုမ္ဂးတှ်ေ လုပ်အဝေါၚ်သွက်ဂွံထုဲနှဴမညးသ္ကံတုဲ ၜံၚ်ကောန်အဆက်အဆက်ဂတတေံပၠန်ရ။
ဖဵု
[ပလေဝ်ဒါန်]- ဗ္ဂဲယဝ်နွံပ္ဍဲသ္ၚိပ္ဍဲတာဲကီုဏောၚ်တှ်ေ ကၞိတအ်အောန် လဆောဝ်ကၞိတံဟွံမွာယ်ပ္ဍဲသ္ၚိဗ္ဂဲနွံဂှ်အိုတ်ရ။
ဝေါဟာတၟုပ်
[ပလေဝ်ဒါန်]- ဗ္ဂဲကွာန် (bgoakwān)
- ဗ္ဂဲဂြိုပ် (bgoagriup)
ဝေါဟာဒစး
[ပလေဝ်ဒါန်]လဟီု
[ပလေဝ်ဒါန်]- တိုပ်အိက်ညံၚ်ဗ္ဂဲ၊ ( ညံၚ်ရဴညးလဵုမွဲ ထောံအိက်တုဲ နကဵုတိကဵုဒှ် နကဵုဗ္တဳကဵုဒှ် တိုပ်ထောံအိက်ဗွဝ်ဇကုတုဲ ညးဟီုစတုပ်ညံၚ်ရဴဗ္ဂဲအိက်ထောံတုဲ အိက်ဍေံဂှ် ဍေံတိုပ်ထောံညံၚ်သ္ဂောံကၠေံအာမာန်ရ)။